In de Kasteelse Bossen staan sinds een tijdje honderden witte bordjes met allemaal spreekwoorden uit het dialect. Hoewel sommige ook gebruikt worden in het ABN en minder verassend zijn, loop ik er toch regelmatig langs om er een paar te lezen. Ik blijf het fascinerend vinden hoe spreekwoorden in eerste instantie een paradox kunnen lijken, maar tegelijkertijd kun je ze vrij eenvoudig terug herleiden naar het ontstaan. Het is namelijk gewoon pure logica. Logica in het jasje van een metafoor. Spreekwoorden lijken misschien heel ingewikkeld omdat er –althans zo voelt het voor velen- bijna Middelnederlandse woorden in voorkomen. Maar, nee jongens, die woorden gebruikten we 20 jaar geleden nog. Met een beetje fingerspitzengefühl ontrafel je die spreekwoorden tot het ontstaan ervan.
Zo besefte ik me ongeveer een jaar geleden pas waar de hond in de pot vinden vandaan kwam. Het betekent: te laat zijn voor het eten. Zo laat, dat de hond al de kookpot aan het uitlikken is. Het is niet moeilijk, je moet er alleen even over nadenken. Net als met zoveel in het leven.
Dempen is zo’n oud woord wat we niet veel meer gebruiken. Alleen nog in het spreekwoord als het kalf verdronken is, dempt men de put. Pas als het te laat is, neemt men maatregelen. Pas als het kalf in de put is verdronken en is bewezen dat de put te gevaarlijk is, wordt hij dichtgemaakt (gedempt). Logisch.
Wat nog veel leuker is, is als je zelf de bedenker bent van een spreekwoord (niet officieel natuurlijk) inclusief context waarin je ze moet gebruiken. De carnaval van vorig weekend leverde een paar hele mooie typische, noord-Limburgse en lomp-maar-immer -vrouwelijke uitdrukkingen op:
Een man die te dichtbij je komt staan met uitgaan, je aanraakt, te veel praat of overduidelijk iets van je wil. Dan zeggen we nu: ‘Din heat gen fatsoen in de pens!’ Ook zeer eenvoudig terug te herleiden tot het ontstaan …
Van iemand die bang is en niet door durft te zetten, zeggen we: ‘Din heat de keutel half in de boks hangen’. Deze is ongetwijfeld ontstaan met het welbekende gezegde ‘de keutel intrekken’ in het achterhoofd.
Tja, misschien zijn dit toch meer voorbeelden van een gevalletje iemand willen afwijzen, maar het niet direct durven. Waar metaforen wel niet goed voor kunnen zijn. Dames, vergeet die honderden bordjes in de Kasteelse Bossen, maak gebruik van deze twee nieuwe raadgevende spreekwoorden aangedragen op ... een bordje!